Kuczkowski Andrzej. Cholin - Gollenberg - Góra Chełmska. Źródła archeologiczne do dziejów Góry Chełmskiej koło Koszalina

Koszalin: Muzeum w Koszalinie, 2013. — 235 s. — (Źródła archeologiczne do dziejów miast Pomorza Środkowego, t. III). — ISBN: 978-83-89463-21-0.W roku 2014 przypada 800-letnia rocznica pojawienia się Koszalina na kartach historii. Znamiennym jest, iż przy tej okazji również po raz pierwszy wymieniona została Góra Chełmska.
Dnia 23 października 1214 roku książę Bogusław II dokumentem wydanym w Kamieniu Pomorskim, nadał klasztorowi norbertanów w Białobokach koło Trzebiatowa: wieś, która zwie się Koszalin, blisko Góry Chełmskiej w ziemi kołobrzeskiej położoną, w swobodne i spokojne posiadanie wraz z wszelkimi jej przynależnościami (wg Źródła...2006, s. 8).
Znajdująca się nieco poza wschodnimi granicami obecnego Koszalina była ona z nim nierozerwalnie związana przez długie stulecia. Zajmowała ona istotne miejsce w życiu okolicznej społeczności, najpierw jako miejsce kultu, a potem miejsce uważane za niezwykłe, symboliczne, magiczne. Obecnie zaś łączy w sobie funkcję sakralną ze świecką. Z jednej strony poprzez istnienie na jej szczycie sanktuarium Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej, którego początki sięgają roku 1991. Z drugiej zaś dziesiątki kilometrów ścieżek i lasy oferują wszystkim atrakcyjne miejsce do spacerów czy zbierania grzybów.
Przez długie stulecia miejsce to znajdowało się w sferze zainteresowań przedstawicieli różnych nauk – historyków, folklorystów, archeologów, przyrodników. Wszyscy oni włożyli nieoceniony wkład w poznanie przeszłości tego niezwykłego miejsca. Podejmując się napisania monografii tego miejsca w roku 2005 w formie pracy magisterskiej stanąłem przed, zdawałoby się na początku, dość prostym zadaniem. Zbierając bowiem publikacje na temat Góry Chełmskiej natrafiłem na zwarty i przejrzysty obraz jej dziejów. Po zagłębieniu się jednak w lekturę poszczególnych prac okazało się, że zawierają one nierzadko błędne opinie i osądy. Przedstawiciele poszczególnych nauk poza tym rzadko sięgali do opracowań wychodzących poza ich zainteresowania. Zebrawszy w jednym miejscu wszelkie źródła (archeologiczne, pisane, folklorystyczne, przyrodnicze) pojawił się nowy obraz masywu chełmskiego. Pozwolił on na skonfrontowanie ze sobą wielu informacji, a tym samym prześledzenie dziejów Góry Chełmskiej.
Po 50 latach od przeprowadzenia ostatnich badań na Górze Chełmskiej dysponujemy narzędziami, które umożliwiają nam o wiele lepsze zadokumentowanie i zaprezentowanie źródeł archeologicznych w publikacji. Dysponujemy też niebotycznie większym materiałem porównawczym wydobytym z ziemi w czasie długich dziesięcioleci badań nad późniejszymi fazami średniowiecza.